Κεφάλαιο Έβδομο

Η Σαρί’α και οι Επιπτώσεις της

Ο Λόγος, που είναι η ζωή

Αυτό είναι το Θέμα μας

Κοράνι, 20:15

Στο Ισλάμ δεν υπάρχει εκκλησία, δεν υπάρχει οργάνωση ή σώμα, ξεχωριστό από την κοινωνία που να μεταδίδει ή να κατέχει τη θέληση του Θεού ή τα διδάγματα του Προφήτη στους κοινούς πιστούς. Στο Ισλάμ, ο Θεός δεν αποκάλυψε τον Εαυτό του ή τη Φύση Του, αλλά μάλλον το νόμο Του. Ο όρος Σαρί’α εννοεί πολύ περισσότερα από το νόμο με τη στενή, νομική έννοια. Περιλαμβάνει τις λεπτομέρειες της τελετουργίας, καθώς και μια πλειάδα ηθών και εθίμων. Ταυτόχρονα αναγνωρίζονται τοπικά ήθη και νόμοι. Ο όρος Σαρί’α σημαίνει κυριολεκτικά «ο δρόμος προς το πηγάδι». Η Κορανική χρήση του όρου υπονοεί την ένδειξη για το σωστό δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει ο πιστός σ’ αυτό τον κόσμο για να απολαύσει τα αγαθά του επόμενου. Η Σαρί’α φροντίζει για την διατήρηση της κοινωνικής τάξης και την σωτηρία του κάθε πιστού μέλους της. Οι ερμηνείες του νόμου μπορεί να είναι διαφορετικές ανάλογα με τον χρόνο και τον τόπο, η ίδια όμως η Σαρί’α θεωρείται διαχρονική και παγκόσμια δήλωση της θέλησης του Θεού, που δεν υπόκειται στην ιστορία ή στις περιστάσεις.

Η ανάπτυξη της Σαρί’α ήταν αποτέλεσμα των ιστορικών περιστάσεων στη διάρκεια των τριών πρώτων αιώνων του Ισλάμ. Οι πρώτοι χαλίφηδες της Ισλαμικής αυτοκρατορίας αποκαλούσαν τον εαυτό τους Χαλιφάτ Αλλάχ, δηλαδή ‘εκπρόσωπο του Θεού’ και ενεργούσαν, νομοθετούσαν και εφάρμοζαν του νόμους εν ονόματί Του. Τα νομοθετήματά τους βασίζονταν στο Κοράνι και στις Χαντίθ του Προφήτη. Μερικές φορές, ιδιαίτερα οι Ιμάμηδες των Σιιτών, θέσπιζαν νόμους από δική τους έμπνευση, με την μυστική καθοδήγηση του Θεού. Άλλες πάλι φορές, οι χαλίφηδες άλλαζαν τους νόμους που θεωρούσαν άδικους ή ελλιπείς, πάντα όμως βασιζόμενοι στο Κοράνι ή στις Χαντίθ. Για παράδειγμα, ο χαλίφης Ουμάρ μετέτρεψε την ποινή για τη μοιχεία, από εκατό μαστιγώματα, όπως αναφέρεται στο Κοράνι, σε λιθοβολισμό – μια απόφαση που βασίστηκε σε μια Χασντίθ του Προφήτη. Αργότερα, ο τίτλος των χαλίφηδων άλλαξε σε Χαλιφάτ Ρασούλ Αλλάχ, δηλαδή ‘Αντιπρόσωπος του Προφήτη του Θεού’. Έτσι, αντί να αντλούν τη δύναμή τους από το Θεό, σαν αντιπρόσωποί του, την αντλούσαν από τον Προφήτη Μωάμεθ, τον οποίον έλεγαν ότι εκπροσωπούν. Έκτοτε, η Σούνα, δηλαδή η συνήθειες του Προφήτη ήταν η κύρια πηγή της νομοθεσίας στην Ούμα, την Ισλαμική κοινότητα, πλάι στο Κοράνι.

Οι εμφύλιοι πόλεμοι και ο αγώνας για την εξουσία που ακολούθησαν μετά το θάνατο του Προφήτη είχαν τη συνέπεια να περιοριστεί η δύναμη των χαλίφηδων, τόσο η κοσμική όσο και η θρησκευτική. Γρήγορα, η μόνη αδιαφιλονίκητη αρχή και πηγή νομικής εξουσίας ήταν το Κοράνι και οι Χαντίθ. Τα δυο αυτά συστατικά της Σούνας είναι η πηγές των Ισλαμικών νόμων, της Σαρί’α. Το σύνολο των νομοθετημάτων, δηλαδή το σύστημα δικαιοσύνης, στον Ισλαμικό κόσμο, έκτοτε βασίζεται στις εξής τέσσερις πηγές, κατά βαθμό σημασίας: στο Κοράνι, στη Σούνα του προφήτη (όπως εμφανίζεται στη φιλολογία των Χαντίθ), στην Ιζμά (δηλαδή στην κοινή συναίνεση και ομολογία) και στην Κίγια (δηλαδή στην κατ΄ αναλογία και κατά συνέπεια εφαρμογή).

Οι Ρίζες του Ισλαμικού Νόμου

1. Το Κοράνι

Το Κοράνι, σαν άμεση, αδιάβλητη και οριστική έκφραση του Θεού, αποτελεί την πρωταρχική πηγή του Ισλαμικού νόμου. Στην ευρεία του έννοια, ολόκληρο το Κοράνι είναι για τους Μουσουλμάνους νόμος. Ο Θεός παρουσιάζεται σε ένα βιβλίο, κάθε στίχος του οποίου πρέπει να εκληφθεί σαν Θεία εντολή. Όμως, μόνο ένα 10% των 6000 στίχων του Κορανίου μπορεί να θεωρηθεί ότι ικανοποιεί τις απαιτήσεις ενός νομοθετήματος. Οι πλειονότητα από τους στίχους αυτούς προέρχονται από την λεγόμενη «περίοδο της Μεδίνας», μετά την Εγίρα, όταν ο Προφήτης κυριολεκτικά νομοθέτησε, για να διοικήσει την αυξανόμενη κοινότητα των οπαδών και ακολούθων του. Υπάρχουν απαγορεύσεις τροφών (χοιρινού κρέατος, ζωικών πτωμάτων, οίνου και ζώων σφαγιασθέντων σε παγανιστικές τελετές), ένας αριθμός νομικών κανόνων που αφορούν το οικογενειακό δίκαιο (γάμος, διαζύγιο, κληρονομιές), το ποινικό δίκαιο (ληστείες, χυδαίες σεξουαλικές συμπεριφορές, κλοπές), κανόνες για δικαστικές μαρτυρίες και εμπορικό δίκαιο (τοκογλυφία, και απάτες στις εμπορικές συναλλαγές). Σχεδόν όλοι οι κανόνες αυτοί περιβάλλονται από ασάφειες και εν μέρει αυτοαναιρούνται. ‘Οσοι, κατά καιρούς, θέλησαν να τους εφαρμόσουν σε νομικές διαδικασίες βρέθηκαν σε ατελείωτο κυκεώνα αντιφάσεων, ιδιαίτερα στην προσπάθεια τους να αποδείξουν ότι κάποιοι κανόνες υπερισχύουν άλλων, ποιων και πότε[60].

Σύμφωνα με τον Kevin Reinart,

Το Κοράνι είναι μοναδικό παράθυρο στο σύμπαν της ηθικής. Είναι πηγή γνώσης του τρόπου με τον οποίο το όλο σώμα της νομικής διαδικασίας πρέπει να λειτουργεί: δεν αποτελεί έναν κώδικα πιθανών νόμων και κανόνων, αλλά το πλαίσιο μέσα στο οποίο ο ερευνητής θα βρει τους θεμέλιους λίθους ενός πραγματικού συστήματος νομικής ηθικής

2. Η Σούνα

Οι συνήθειες του Προφήτη, όπως αυτές καταγράφονται στις Χαντίθ (παραδόσεις) , περιέχουν πολύ μεγαλύτερη ποσότητα νομικού υλικού από ότι το Κοράνι. Βασίζονται κυρίως στις νομικές κρίσεις του Προφήτη. Αν και μερικοί δυτικοί μελετητές (και μαζί τους αρκετοί Μουσουλμάνοι) αμφισβητούν την αυθεντικότητα πολλών Χαντίθ, η Σούνα, για την μεγάλη πλειοψηφία των Μουσουλμάνων, παραμένει η αδιαφιλονίκητη και οριστική δεύτερη ρίζα του Θείου Νόμου. Η Σούνα πάντως είναι κάθε άλλο παρά σαφής: μερικές Χαντίθ αντιφάσκουν με άλλες, οι ειδικοί δεν συμφωνούν για το ποιες είναι ‘ισχυρές’ ή ΄ισχυρότερες΄ από άλλες. Χωρίς τις άλλες δυο ρίζες του νόμου, την Ιζμά και την Κιγιά, θα ήταν αδύνατον να εφαρμοσθεί ο Ιερός Νόμος της Σαρί’α[61].

Οι παραδόσεις Χαντίθ περιλαμβάνουν, στο σύνολό τους, την Σούνα του Προφήτη, που δεν είναι απλά καταγραφή των πράξεων, αλλά η παραδειγματική συμπεριφορά του Προφήτη, που περιλαμβάνει – εκτός από τις πράξεις του – τις μη-πράξεις του, τα λεγόμενά του και τις συνήθειές του. Η Σούνα δεν είναι μια απλή καταγραφή των συνηθειών του Προφήτη, αλλά μια συλλογή δεδομένων από όλο το βίο του που καταγράφηκε και κωδικοποιήθηκε μετά το θάνατό του. Η ζωή του Προφήτη, απόλυτα ευθυγραμμισμένη με τη Θεϊκή θέληση, γίνεται παράθυρο στην ηθική γνώση για όλους τους Μουσουλμάνους. Ο Προφήτης θεωρείται όχι τόσο σαν μοντέλο ανθρώπου, αλλά σαν αρχή, με βάση την οποία κάθε πιστός πρέπει να διάγει[62].

3. Η Ίζμα

Στους πρώτους αιώνες μετά την επικράτηση του Ισλάμ πολύ πέρα από τα όρια της Αραβικής χερσονήσου, οι σοφοί που κλήθηκαν να ερμηνεύσουν και να εφαρμόσουν το νόμο στις πόλεις και τα χωριά της απέραντης αυτοκρατορίας, βασίστηκαν στην κρίση τους και σε αυτό που σήμερα θα λέγαμε ‘συναίνεση’ του τοπικού Μουσουλμανικού πληθυσμού. Χρειάστηκε πάντα να επέρχεται συμφωνία με τους ενδιαφερόμενους για το ποιες Χαντιθ είναι εφαρμόσιμες, ποιες προηγούνται άλλων και ποιες έπρεπε να εξαιρεθούν από την θέσπιση νόμων για τις τοπικές κοινωνίες. Η ίδια η πηγή της Ιζμά, δηλαδή αυτής της ευρύτερης κοινωνικής συναίνεσης, σαν μια από τις ρίζες του Ιερού Νόμου, βασίζεται σε μια Χαντίθ του Προφήτη, ο οποίος φέρεται να έχει πει: «Η κοινότητά μου δεν θα συμφωνούσε ποτέ στην εφαρμογή ενός λανθασμένου νομοθετήματος». Για τους Μουσουλμάνους, η Ιζμά ήταν εύκολα εφαρμόσιμη στα πρώτα χρόνια μετά τον θάνατο του Προφήτη, όταν η μνήμη των στενών συνεργατών του μεταφερόταν εύκολα στην Ούμα (κοινότητα)[63].

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα σημασίας της Ιζμά από τους Μουσουλμάνους των πρώτων αιώνων του Ισλάμ, δίνεται από τον νομομαθή Μουχάμαντ Ιμπν αλ-Χασάν αλ-Σαϊμπανί (749-805) ο οποίος είπε ότι: «ότι θεωρούν καλό οι Μουσουλμάνοι είναι καλό και για το Θεό, και το αντίθετο, ότι δεν αρέσει στους Μουσουλμάνους, δεν αρέσει και στο Θεό»[64]. Σαν παράδειγμα μιας Ιζμά που εφαρμόστηκε από τις αρχές του Ισλαμικής αυτοκρατορίας και συνεχίζει να εφαρμόζεται μέχρι τις ημέρας μας, θα αναφέρουμε την περιτομή (στους άνδρες) και την κλειτορεκτομή (στις γυναίκες) που φαίνεται να εφαρμόζονται σε όλες (ή σε πολλές) περιοχές του Ισλάμ ακόμα και σήμερα, ενώ πουθενά δεν αναφέρονται ούτε στο Κοράνι ούτε σε καμιά από της Χαντίθ.

Η πρώτη, η ανδρική περιτομή, ήταν γενική συνήθεια των Αράβων της χερσονήσου, πολύ πριν την επικράτηση του Ισλάμ. Ήταν επίσης και πολύ συνηθισμένη πρακτική των λαών στην βόρεια Αφρική και τη νότια Ασία τους οποίους κατέλαβαν οι πρώτοι Μουσουλμάνοι. Έτσι, η επιβολή της περιτομής από τον Ισλαμικό νόμο ήταν ουσιαστικά μια επιβεβαίωση των εθίμων και των συνηθειών των τοπικών πληθυσμών, και είχε την συναίνεση όλων. Έγινε λοιπόν συστατικό νομοθέτημα της Σαρί’α και σήμερα εφαρμόζεται σχεδόν παντού στον Μουσουλμανικό κόσμο (αν και έπαψε πια να έχει την αναγκαστική επιβολή που είχε παλιά).

Η δεύτερη, η κλειτορεκτομή στις γυναίκες, εφαρμοζόταν μόνο στις Αφρικανικές κυρίως χώρες. Σε αυτές, όπου επικράτησε το Ισλάμ (όπως στις χώρες της Μαγκρέμπ (βόρεια Αφρική), στο Σουδάν, στο Τσαντ, στο Νίγηρα, αλλά και σε χώρες όπου εφαρμόζεται η Σαρί’α από σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού, όπως η Νιγηρία, η Σενεγάλη, η Κένυα η Τανζανία, κ.λπ) η κλειτορεκτομή ενσωματώθηκε στο Ιερό δίκαιο και εφαρμόστηκε σαν νόμος της Σαρί’α. Ο νόμος αυτός δεν υπάρχει στη Σαρί’α των χωρών που δεν συνήθιζαν να κάνουν κλειτορεκτομή, όπως οι Αραβικές χώρες, η Τουρκία, η Βοσνία, οι χώρες της νοτιο-δυτικής Ασίας, κ.λπ.). Στα μέσα του 20^ου αιώνα, η πρακτική της κλειτορεκτομής, βάρβαρη και επικίνδυνη πράξη, καταδικάστηκε από όλη σχεδόν την διεθνή κοινότητα, και την Μουσουλμανική, και αφαιρέθηκε από τη Σαρί’α όλων των Μουσουλμανικών κοινωνιών. Παρόλα αυτά, η κλειτορεκτομή εξακολουθεί να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες της Αφρικανικής ηπείρου, αν και σχεδόν παντού απαγορεύεται δια νόμου.[65]

Στα παραπάνω παραδείγματα βλέπουμε τη σημασία της Ιζμά, της τοπικής συναίνεσης στην δημιουργία και εφαρμογή της Σαρί’α. Πολλοί σημαντικοί νομοθέτες και νομομαθείς του Ισλαμικού κόσμου ασχολήθηκαν με την κωδικοποίηση των νόμων εκείνων της Σαρί’α που είναι γενικής αποδοχής και που πρέπει να εφαρμόζονται σε όλες τις Μουσουλμανικές κοινότητες. Ενδεικτικό της δυσκολίας που παρουσιάζεται στη διαδικασία αυτή είναι ότι οι ειδικοί δεν συμφωνούν στο τί ακριβώς πρέπει να θεωρείται απαραίτητο στο σύνολο του Μουσουλμανικού νόμου. Το αποτέλεσμα είναι ότι η Σαρί’α δεν εφαρμόζεται αυτούσια, σαν υποχρεωτικός νόμος του κράτους, παρά σε ελάχιστες Μουσουλμανικές χώρες. Ουσιαστικά μόνο στη Σαουδική Αραβία, εφαρμόζεται αυτούσια η Σαρί’α.

4. Η Κιγιά

Η τέταρτη ρίζα του Μουσουλμανικού νόμου είναι η λεγόμενη Κιγιά, δηλαδή η κατ’ αναλογία και συνέπεια εφαρμογή των νόμων στις Ισλαμικές κοινωνίες. Σημαίνει ότι σε περιπτώσεις που δεν υπάρχουν άμεσες και προφανείς αναφορές στο Κοράνι, στη Σούνα και στην Ίζμα, ο νομοθέτης και ο δικαστής πρέπει να στηρίζεται σε παρόμοιες καταστάσεις που έχουν συμβεί στο παρελθόν και έχουν εκδικαστεί και αποφασιστεί, αλλά και στην λογική του. Η εφαρμογή της λογικής στην Ισλαμική νομοθεσία αντλεί την ισχύ της επίσης από μια Χαντίθ, σύμφωνα με την οποία, ο Προφήτης Μωάμεθ, κάποτε θέλησε να διορίσει έναν από τους συνοδούς του, τον Μουάντ Ιμπν Τζαμπάλ δικαστή στην Υεμένη. Για να δοκιμάσει τις ικανότητές του τον υπέβαλλε σε ερωτήσεις:

«Πώς θα κρίνεις μια υπόθεση που θα παρουσιαστεί;»

«Σύμφωνα με το λόγο του Θεού», απάντησε ο Μουάντ.

«Και αν δε βρεις τη λύση στο λόγο του Θεού;»

«Τότε σύμφωνα με τη Σούννα του Προφήτη»

«Και αν δεν βρεις λύση ούτε στη Σούννα;»

«Τότε θα αποφασίσω σύμφωνα με τη λογική μου και τη γνώμη μου»

Ο Προφήτης θεώρησε ικανοποιητικές τις απαντήσεις του Μουάντ και τον έστειλε με τις ευχές του στην Υεμένη να εκτελεί τα καθήκοντά του.

Τα πιο συνηθισμένα παραδείγματα χρήσης της Κιγιά, δηλαδή αναλογικής και συλλογιστικής νομοθεσίας, στον Μουσουλμανικό νόμο είναι αυτά που αφορούν στην χρήση αλκοολούχων ποτών. Μερικοί νομομαθείς ισχυρίζονται ότι μόνο τα προϊόντα απόσταξης καρπών του φοίνικα και της αμπέλου πρέπει να απαγορεύονται (που αναφέρονται ρητά στο Κοράνι), ενώ άλλοι, βασιζόμενοι στην Κιγια, επιμένουν ότι η απαγόρευση πρέπει να επεκτείνεται σε όλα τα αλκοολούχα ποτά, εφόσον το τελικό αποτέλεσμα, ή ο κοινός παρονομαστής, της απαγόρευσης είναι η αποφυγή της μέθης και όχι η αποφυγή ενός συγκεκριμένου ποτού.

Για ορισμένες σχολές νομομαθών, όπως η σχολή Χαναφί (βλέπε πιο κάτω), η ερμηνεία της απαγόρευσης αλκοολούχων ποτών δεν ισχύει για ποτά όπως η μπίρα, το ουίσκι και η βότκα. Για άλλους πάλι, ακόμα πιο προοδευτικούς νομομαθείς, η Κιγιά που απαγορεύει τη χρήση κάθε αλκοολούχου ποτού (που εφαρμόζεται αυστηρά μόνο στην Σαουδική Αραβία) για την αποφυγή μέθης των Μουσουλμάνων της κοινότητας, μπορεί να ερμηνευθεί και σαν απαγόρευση της μέθης και όχι της κατανάλωσης ποτών. Η τελευταία αυτή ερμηνεία έχει υιοθετηθεί σε πολλές σύγχρονες Μουσουλμανικές κοινωνίες, όπως στην Αίγυπτο, την Τουρκία, και εν μέρει στο Πακιστάν, στην βόρεια Αφρική στα Εμιράτα, και αλλού.

Τζιχάντ: Αγώνας για την Αλήθεια

Ο όρος Τζιχάντ που τόσο πολύ αναφέρεται από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης τελευταία, δεν αντιστοιχεί απόλυτα στην έννοια στην οποία συχνά μεταφράζεται στη Δύση: Ιερός Πόλεμος. Η σημασία του όρου στο Ισλάμ είναι «αγώνας κατά του κακού». Στη Σαρί’α αναγνωρίζονται δυο είδη Τζιχάντ: η ονομαζόμενη Μεγάλη Τζιχάντ, που είναι το καθήκον κάθε πιστού να καταβάλει κάθε προσπάθεια για την εφαρμογή της ηθικής και του νόμου του Θεού και του Προφήτη, και η Μικρή Τζιχάντ που αφορά στην διόρθωση μικρών και καθημερινών αδικιών στη ζωή της Μουσουλμανικής Ούμμα.

Στις μέρες μας, στο δυτικό κόσμο, η λέξη Τζιχάντ χρησιμοποιείται με άλλη, παραμορφωτική της αλήθειας έννοια. Αυτό συμβαίνει, εν μέρει, γιατί ορισμένοι ακραίοι κύκλοι, εν ονόματι της Μουσουλμανικής πίστης τους, χρησιμοποιούν οι ίδιοι τον όρο, καταχρηστικά και παράνομα. Η λέξη προέρχεται από την Αραβική ρίζα τζχντ, που σημαίνει, προσπαθώ, αγωνίζομαι και στο πλαίσιο του Ισλάμ σημαίνει την προσπάθεια του κάθε πιστού να παραμείνει στον Ορθό Δρόμο του Θεού. Ο άνθρωπος που διεξάγει μια τέτοια προσπάθεια ονομάζεται Μουτζαχίντ, δηλαδή ιερός αγωνιστής. Αν, για παράδειγμα, θέλαμε να μεταφέρουμε την έννοια της Τζιχάντ και των Μουτζαχίντ στην δική μας πραγματικότητα, θα μπορούσαμε να τον επικαλεστούμε για τους συμπολίτες μας εκείνους που προσπαθούν να κάνουν το καλό, ή που εκκλησιάζονται τακτικά, που προσεύχονται, κ.λπ.[66]

Πουθενά στο Κοράνι, στις Χαντίθ ή στη Σούνα (και κατ’ επέκταση στη Σαρί’α) δεν υπάρχει η παραμικρή νύξη ότι ο πιστός πρέπει, οφείλει ή και δύναται να επιβάλλει το Ισλάμ και τους νόμους του σε άλλα, αλλόθρησκα ή εταιρόθρησκα άτομα ή κοινωνίες. Αντίθετα, όπως είδαμε και στο Κεφάλαιο περί Κορανίου, ρητά αναφέρεται:

Στη Θρησκεία δεν υπάρχει καταναγκασμός. Διότι η Αλήθεια έχει ξεχωριστεί ολοφάνερα από την Πλάνη. Έτσι όποιος απεχθάνεται τους ψευδείς Θεούς και πιστεύει στον ΑΛΛΑΧ έχει αρπάξει την πιο αξιόπιστη λαβή της Αλήθειας που ποτέ δε σπάει… (2:256)

Η Τζιχάντ έχει ξεχωριστή και ιδιαίτερη σημασία γιατί στο Ισλάμ δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στις ‘λαϊκές’ και ‘θρησκευτικές’ διαδικασίες. Όλος ο κύκλος της ζωής του Μουσουλμάνου περιλαμβάνει μια Τζιχάντ. Θυμάμαι πρόσφατα, σε ένα ταξίδι μου στα Εμιράτα, που ένας οδηγός ταξί μου είπε έχει ότι για να θρέψει τα τρία παιδιά του, πρέπει να δουλέψει 14 ώρες την ημέρα, και ότι η ζωή του είναι μια Τζιχάντ.

Η Νομικές Σχολές της Σαρί’α

Υπάρχουν στο Ισλάμ πέντε μεγάλες σχολές δικαίου, οι οποίες αποτελούν πρότυπο για τους Μουσουλμάνους, ανάλογα κυρίως με την περιοχή που ζουν και τις παραδόσεις τους. Τέσσαρες από αυτές ανήκουν στο Σούννι Ισλάμ και ένα στο Σί’α. Αυτές είναι οι: η Σχολή του Αμού Χανιφά (699-767), που ήταν Ιρακινός Περσικής καταγωγής, η Σχολή του Μάλικ Ιμπν Ανάς αλ-Ασμπαχί (713-795), Άραβα από την Υεμένη που έζησε όλη τη ζωή του στη Μεδίνα, η Σχολή του Αχμάντ Ιμπν Χανμπάλ (780-855), ενός Άραβα του οποίου η νομική άποψη είναι άκρως συντηρητική, η Σχολή του Μοχάμεντ Ιμπν Ιντρίς αλ-Σαφί (767-820) του οποίου η νομική άποψη υιοθετήθηκε κυρίως από του Σούφι, και η Σιιτική Σχολή του Τζαφάρ αλ-Σαντίκ στην οποία εκτός από τις τέσσαρες ρίζες της Σαρί’α, περιλαμβάνονται και παραδόσεις από τους Ιμάμηδες της Σί’α

Από τις πέντε νομικές σχολές του Ισλάμ, η σχολή Χαναφί είναι αυτή με τη μεγαλύτερη επιρροή, κυρίως γιατί ήταν η επίσημη νομική σχολή του Χαλιφάτου των Αββασιδών αλλά και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σήμερα οι απόψεις της σχολής Χανιφά εφαρμόζονται στο θρησκευτικό και οικογενειακό δίκαιο των βαλκανικών Μουσουλμανικών χωρών[67], στην Υπερκαυκασία, στο Αφγανιστάν, στο Πακιστάν, στην Ινδία, στην κεντρική Ασία και στην Κίνα. Η σχολή Μαλίκι εφαρμόζεται στη Χιτζάζ και στην περιοχή του Αραβικού κόλπου, καθώς και στην Άνω Αίγυπτο, στο Σουδάν, στην Ανδαλουσία και στην βόρειο-δυτική Αφρική, στο Μαρόκο, την Τυνησία, την Αλγερία και τη Λιβύη. Η σχολή Σαφί εφαρμόζεται εν μέρει στην Αίγυπτο, κυρίως στις αγροτικές περιοχές, και στο Λίβανο, τη Συρία και την Παλαιστίνη. Τη σχολή αυτή ακολουθεί και το πολυπληθέστερο Μουσουλμανικό κράτος του κόσμου, η Ινδονησία.

Θρησκευτική και Κοινωνική Σημασία της Σαρί’α

Στο Ισλάμ υπάρχουν πέντε κατηγορίες συμπεριφοράς, οι εξής:

1. Απαραίτητες και υποχρεωτικές ενέργειες για κάθε Μουσουλμάνο, οι λεγόγόμενες Ουαζίμπ, η παραμέληση των οποίων τιμωρείται (τόσο σε αυτόν τον κόσμο όσο και στον επόμενο) και για την εκτέλεση των οποίων ο Θεός θα ανταμείψει κάθε πιστό. Οι υποχρεώσεις αυτές χωρίζονται σε ατομικές υποχρεώσεις, όπως οι προσευχές, η ελεημοσύνη και η νηστεία, και σε συλλογικές υποχρεώσεις, όπως η παρακολούθηση κηδειών και η συμμετοχή σε συλλογικές κοινωνικές εκδηλώσεις.

2. Απαγορευμένες πράξεις, οι αποκαλούμενες Χαράμ, για την τέλεση των οποίων ο πιστός τιμωρείται από τις πολιτικές αρχές και για την αποφυγή των οποίων υπάρχει ανταμοιβή από το Θεό στον Παράδεισο. Στις πράξεις αυτές συγκαταλέγονται οι κλοπές και οι ληστείες, ή προκλητική σεξουαλική συμπεριφορά, η κατανάλωση οίνου (όπου και όταν απαγορεύεται), και λοιπά αδικήματα του κοινού ποινικού δικαίου.

3. Προτεινόμενες ενέργειες (ονομαζόμενες Χαλάλ) οι οποίες είναι αξιέπαινες αλλά όχι απαραίτητες και για την τέλεση των οποίων ο πιστός ανταμείβεται, αλλά αν δεν τις εκτελέσει δεν τιμωρείται. Περιλαμβάνονται διάφορες φιλανθρωπικές ενέργειες, απελευθέρωση δούλων και υποδούλων κ.λπ.

4. Πράξεις που πρέπει να αποφεύγονται (Μακρούχ) και για την τέλεση των οποίων δεν τιμωρούνται οι πιστοί, αλλά για την αποφυγή των οποίων υπάρχει αμοιβή. Μια από τις πράξεις που περιλαμβάνονται στην κατηγορία αυτή, είναι το διαζύγιο.

5. Επιτρεπόμενες αλλά ηθικά αδιάφορες πράξεις (Μουμπάχ), για την τέλεση των οποίων δεν ούτε τιμωρία ούτε ανταμοιβή.

Ο Ρόλος των Δικαστικών Αρχών στο Ισλάμ

Η Σαρί’α, στις Μουσουλμανικές χώρες καθορίζει την κοινωνική και νομική ζωή των Μουσουλμάνων, είτε αυτή αποτελεί επίσημο νόμο του κράτους είτε επαφίεται στην θέληση των πιστών. Οι νομικές περιοχές στις οποίες η Σαρί’α έχει την μεγαλύτερη επίδραση είναι το κληρονομικό δίκαιο, το οικογενειακό δίκαιο, ο περιορισμός του άνομου πλουτισμού, η διάθεση και αξιοποίηση περιουσιών, η προικοδοσία και προικοληψία, η προστασία παιδιών και αδυνάμων, ιδιαίτερα αναπήρων και αναξιοπαθούντων ατόμων και η προστασία των δικαιωμάτων μειοψηφιών.

Η Σαρί’α, τόσο θεωρητικά όσο και στην πράξη, είναι αποκλειστικά ατομική υπόθεση του κάθε πιστού. Η παντελής έλλειψη της έννοιας της εκκλησίας - του άυλου ‘σώματος του Χριστού’ για τους Χριστιανούς, η οποία μεσολαβεί ανάμεσα στον Χριστιανό και το Θεό, και μόνο μέσω της οποίας είναι δυνατή η σωτηρία της ψυχής του τελευταίου – οδηγεί τις Ισλαμικές κοινωνίες στην αναβάθμιση του ρόλου του Ιερού Νόμου: Είναι ο μόνος τρόπος για τον πιστό να είναι βέβαιος ότι εκπληρώνει τις απαιτήσεις της θρησκείας του.

Στο κοινωνικό επίπεδο, ο ρόλος του νόμου είναι να κανονίζει τις σχέσεις ανάμεσα στους πολίτες των Ισλαμικών χωρών. Η Σαρί’α στοχεύει πρωτίστως στην εθελούσια αποδοχή και εφαρμογή του Ιερού Νόμου από τους πιστούς, οι οποίοι συνήθως καλούνται να επιλύσουν μόνοι τους τις διαφορές τους. Για να γίνει αντιληπτός ο ρόλος της Σαρί’α, παραθέτουμε μια παράγραφο από το βιβλίο του Αμερικανού νομικού ανθρωπολόγου Lawrence Rosen για το ρόλο του δικαστή της Σαρί’α στις Ισλαμικές χώρες [68]:

Ο στόχος του Καδή δεν είναι απλά να εφαρμόσει τις κείμενες διατάξεις του Ισλαμικού ή του λαϊκού νόμου ή την θρησκευτική και πολιτική ισχύ η οποία του έχει ανατεθεί και την οποία ασκεί. Στόχος του Καδή είναι να επανατοποθετήσει τα άτομα τα οποία κρίνει, σε θέση να επαναδιαπραγματευθούν τα νομικά και πολιτικά τους παραπτώματα ή παράπονα, προκαθορίζοντας τα όρια μέσα στα οποία οι διαπραγματεύσεις αυτές πρέπει να καταλήξουν… Ακόμα, κεφαλαιοποιείται η κοινωνική σημασία των διαφορών ανάμεσα σε άτομα ή σε άτομα και το κράτος, γεγονός που ενδιαφέρει την κοινωνία και εν τέλει το ίδιο το κράτος. Στα Ιερά Ισλαμικά δικαστήρια δεν υπάρχουν εισαγγελείς, δημόσιοι κατήγοροι ή συνήγοροι πολιτικής αγωγής. Το ρόλο αυτό αναλαμβάνει ο Κατής, ο οποίος, από τη θέση του αυτή, εκπροσωπεί και υπερασπίζεται το κοινωνικό και θρησκευτικό σύνολο. Ο Κατής πάντως δεν είναι υποχρεωμένος να υπερασπίζεται ή να προστατεύει τα συμφέροντα οργανωμένων κοινωνικών ομάδων, ακόμα και τα κρατικά. Πολλές φορές, αν όχι τις περισσότερες, οι αποφάσεις του δεν ευνοούν κατεστημένα συμφέροντα.

Πίσω στα Περιεχόμενα