Κεφάλαιο Πρώτο
Ισλάμ και Σύγχρονος Κόσμος
…ή μη νόησις εστίν αλλά δύναμις, εύλογον επίπονον είναι το
συνεχές αυτώ της νοήσεως…
…Υπάρχουν πράγματα που είναι καλύτερα να μη τα ξέρουμε…
Στον κόσμο αυτό, οι πραγματικοί πιστοί χρειάζεται συχνά να συμβιώνουν με σκεπτικιστές και υλιστές. Από τον Ατζίτα Κεσακαμπαλίν, που στην αρχαία Ινδία είχε το θράσος να αμφισβητήσει την μετενσάρκωση, μέχρι τον Ιάπωνα στοχαστή Γιαμαγκάτα Μπαντό
(πέθανε το 1821), που ισχυρίστηκε ότι «σ’ αυτό τον κόσμο δεν υπάρχουν θεοί, Βούδες και
φαντάσματα, ούτε παράξενα ή θαυμαστά πράγματα», το ίδιο το ιερό βιβλίο του Ισλάμ, το Κοράνι περιγράφει ανθρώπους που ισχυρίζονται τα εξής:
Δεν έχουμε παρά μόνο τη ζωή μας αυτή σ’ αυτό τον κόσμο. Θα πεθάνουμε και τώρα ζούμε, και μόνο ο Χρόνος μπορεί να μας καταστρέψει (Κοράνι, 45:24)
Ο χρόνος στα Αραβικά λέγεται ‘νταχρ’, συνεπώς οι άνθρωποι αυτοί ονομάστηκαν νταχρί. Εμείς τους είπαμε υλιστές και προφανώς συνυπάρχουν με τους πιστούς παντού και π
άντα. Όσο για τους σκεπτικιστές, τον ένατο αιώνα ο Ιμπν Ραουάντι έλεγε ότι: «Το Κοράνι δεν είναι λόγος κάποιου με σοφία, και περιέχει αντιφάσεις, λάθη και παραλογισμούς». Το Ισλάμ είχε τουλάχιστον το ποσοστό του και από τους δύο. Στον παραδοσιακό όμως Ισλαμικό κόσμο, όπως και σε άλλες μονοθεϊστικές κοινότητες της εποχής, οι σκεπτικιστές και οι υλιστές παρέμεναν διακριτικά αόρατοι. Η θέση τους ήταν στο ντουλάπι.
Ο σύγχρονος κόσμος είναι εντελώς διαφορετικός. Τέτοιου είδους άνθρωποι, όχι μόνο βγήκαν από το ντουλάπι, αλλά κατά κάποιο τρόπο πήραν τα ηνία. Αν κατατάξουμε τους ανθρώπους σε μια γραμμή με δυο άκρα, στο ένα οι ακραιφνείς πιστοί, στο άλλο οι εντελώς άπιστοι, η μεγάλοι μάζα του πληθυσμού σ’ αυτό που σήμερα ονομάζουμε Δύση, τοποθετείται μάλλον κάπου στη μέση. Η αιχμή του πολιτιστικού δόρατος όμως βρίσκεται πιο κοντά στην α-πιστία. Το αποτέλεσμα είναι ένα κλίμα που, παρά τη γνήσια ανοχή και τον αβίαστο σεβασμό των πεποιθήσεων, δεν είναι και πολύ φιλόξενο για τους πραγματικούς πιστούς. Η σιγουριά τους μεταφράζεται σε διανοητική απλοϊκότητα, ο ζήλος τους θεωρείται λανθάνων φασισμός.
Ένας από τους λόγους αυτής της κατάστασης είναι η μοναδική θέση της επιστήμης στη ζωή μας. Η θέση αυτή έχει κατά καιρούς αμφισβητηθεί και, στις πρόσφατες δεκαετίες, με εμφανή επιτυχία. Αν, για οποιονδήποτε λόγο, η επιστημονική πρόοδος σταματούσε, το επίπεδο της θρησκευτικότητας στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες θα ανέβαινε δραματικά και ο εικοστός αιώνας θα έμοιαζε σαν μεταβατική περίοδος απιστίας. Αλλά, μέχρι τα πρώτα χρόνια του εικοστού-πρώτου αιώνα, κάτι τέτοιο δεν συνέβη ακόμα. Εξακολουθούμε να ζούμε σ’ έναν παγκόσμιο πολιτισμό του οποίου ο κοσμικός και τεχνικός-επιστημονικός προσανατολισμός περιορίζει όχι μόνο τους ισχυρισμούς των θρησκειών αλλά και τις ίδιες τις θρησκείες. Τί νόημα θα είχε, σ’ έναν προοδευτικό, επιστημονικό και τεχνοκρατούμενο κόσμο, να επιμένουμε στην αυθεντία ενός ξεπερασμένου θεού και στο Λόγο του που όχι μόνο ανήκει στο παρελθόν, αλλά και δεν αντιλαμβάνεται τις προτεραιότητές μας; Ένας θεός που, αν μπορεί να σταματήσει τον πόνο μας και δεν το κάνει, είναι επικίνδυνος, αν δεν μπορεί, είναι άχρηστος;
Όπως θα περίμενε κανείς, διαφορετικοί πολιτισμοί αντιδρούν διαφορετικά σ’ αυτόν τον περιορισμό της θρησκευτικότητας. Στη βόρεια Αμερική, οι πιστοί αισθάνονται αρκετά δυνατοί να διεξάγουν πολιτισμικό πόλεμο κατά της πλειονότητας των αδιάφορων, αλλά προς το παρόν τουλάχιστον, χωρίς καμιά πιθανότητα επιτυχίας. Στην ανατολική Ασία, δεν υπάρχουν ηγεμονικές θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις (με εξαίρεση ίσως τη βόρεια Κορέα). Η Ιαπωνία, με το υψηλότερο ποσοστό άθεων στον κόσμο, είναι στις πρώτες θέσεις του τεχνολογικού πολιτισμού. Η Κίνα, όπου και τα τελευταία κάστρα του Κομφουκιανισμού περιέπεσαν στην δικαιοδοσία των κόμικς, έρχεται.
Το περίεργο είναι ότι από όλες τις πολιτιστικές περιοχές του πλανήτη μας, οι περιοχές που κυριαρχεί το Ισλάμ είναι αυτές με τη μικρότερη διείσδυση αθρησκείας. Τις τελευταίες δεκαετίες μάλιστα, είναι οι φονταμενταλιστές που εκπροσωπούν την αιχμή του πολιτισμού τους. Εξυπακούεται ότι δεν θα πρέπει να περιμένουμε από τον Ισλαμικό κόσμο τις ίδιες αντιδράσεις απέναντι στη θρησκεία που βλέπουμε στη Δύση. Ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός χαρακτηρίζεται από δυο ιστορικά φαινόμενα, και τα δύο παράγωγα του 19ου αιώνα. Το πρώτο ήταν η αμείλικτη «κριτική στάση» απέναντι στη βίβλο. Μια έντονα φιλολογική προσέγγιση στις παραδοσιακές γραπτές πηγές της δυτικής θρησκείας, που κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μια συρραφή πηγών και συγκερασμό εποχών που ελάχιστα ικανοποιεί την ανάγκη της πραγματικότητας. Το δεύτερο ήταν η διάθεση των ίδιων των πιστών να αδιαφορήσουν για την μετακίνηση της θρησκευτικότητας των μαζών. Ελάχιστοι στοχαστές θέλησαν να απωθήσουν την θρησκευτική κριτική των πολλών και ουδείς φάνηκε να ενοχλείται από την ραγδαία αύξηση της αμφισβήτησης. Η άλωση της δυτικής θρησκείας προήλθε εκ των έσω! Κανένα από αυτά τα δυο φαινόμενα, ιδιαίτερα το πρώτο, δεν συνέβη στο Ισλάμ. Φαίνεται ότι σύγχρονες επιστημονικές μέθοδοι κριτικής εξέτασης του Κορανίου δεν καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα. Πρόκειται για αμείλικτα ιστορικό κείμενο, με πανθομολογούμενη λογοτεχνική και ιστορική αξία.
Το παραδοσιακό Ισλάμ δεν υπήρξε άμοιρο ρεβιζιονιστικών τάσεων, στο παρελθόν και στο παρόν, μάλλον και στο μέλλον. Για παράδειγμα, ο γνωστός νομομαθής ισλαμιστής Αλ-Σάφι (πέθανε το 820), ισχυρίστηκε ότι όταν ο Θεός μίλησε στον Προφήτη για τα «καλά» και «κακά» φαγητά (Κοράνι, 7:157) πρέπει να εννοούσε τις διατροφικές συνήθειες των Αράβων της εποχής και έτσι πρέπει να τις ερμηνεύσουμε. Το παραδοσιακό Ισλάμ όμως δεν έκανε ποτέ το βήμα της αποδοχής του ιερού του κειμένου σαν έκφραση της εποχής που δημιουργήθηκε. Και δεν φαίνεται να το κάνει ούτε στο προβλεπόμενο μέλλον.
Η αντίδραση του Ισλάμ στο παγκόσμιο κίνημα κοσμικότητας και τεχνολογίας φαίνεται να είναι μάλλον η ενίσχυση της θρησκευτικής ακαμψίας παρά η ελαστικότητα της προσαρμογής. Ίσως να οφείλεται στην αύξηση της δύναμης του φονταμενταλισμού στα Ισλαμικά κράτη. Ίσως να οφείλεται στην αδυναμία του να αντιληφθεί την πραγματικότητα. Για πόσο θα διατηρήσει τη δύναμή του ο φονταμενταλισμός στο Ισλάμ, είναι δύσκολο να προβλέψουμε. Το Ιράν είναι η χώρα που πρέπει να παρακολουθούμε. Στο μεταξύ, ας δούμε τα γεγονότα που διέπουν το Ισλάμ, τους νόμους και τη σημασία τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου